‘Je eigen legende is datgene wat je altijd hebt willen doen. In het begin van zijn jeugd weet iedereen wat de eigen legende is. Op die leeftijd is alles duidelijk, alles is mogelijk en niemand is bang om te dromen van alles wat hij wil doen in zijn leven. Maar met het verstrijken van de tijd steekt een geheimzinnige kracht de kop op, die probeert te bewijzen dat het onmogelijk is de eigen legende waar te maken.’
Bovenstaande passage komt uit ‘De alchemist’ van Paulo Coelho – een spiritueel boek over de jongen Santiago die wat hij kent achterlaat voor zijn droom. En over de kristalhandelaar, die ook een droom heeft maar het niet aandurft om die na te jagen. Iets dat veel mensen niet durven. Ik herken hierin mijn eigen angst en was benieuwd; welke psychologische theorie is er bekend over het wel of niet najagen van je droom? En waarom maken deze twee mannen zulke verschillende keuzes?
© De alchemist
Santiago en de kristalhandelaar
In het boek volg je Santiago op zijn reis naar de piramiden van Egypte. Onderweg komt hij inspirerende mensen tegen die allen op een andere manier leven. Hij luistert, observeert en leert van ieder van hen. Als hij net in Afrika aankomt ontmoet hij een man die emotioneel gevangen zit, de kristalhandelaar genaamd. Santiago werkt een jaar in zijn winkel.
Santiago krijgt de keus: in de veilige omgeving blijven die hij kent, of de zee oversteken naar Afrika om op zoek te gaan naar zijn schat. Hij twijfelt, want achterlaten wat hij kent maakt hem bang. Maar hij wil ook vrij zijn. Op een heuvel vanwaar hij over het oude marktplein kijkt denkt hij na, terwijl de warme wind vanuit Afrika door zijn haren wappert. “De jongen benijdde de wind om zijn vrijheid en besefte dat hij net zo kon zijn. Niets hield hem tegen, behalve hijzelf.” Santiago besluit. Hij verkoopt zijn schapen en gaat op weg naar zijn schat.
“Alleen deze droom houdt hem nog in leven.
Hij heeft er zo vaak over gefantaseerd…”
De kristalhandelaar wordt wakker en voelt dezelfde beklemming als iedere ochtend. Bovenaan een steile helling drijft hij al dertig jaar een kristalwinkel. Klanten komen er niet meer. Andere winkeliers zijn vertrokken. Maar hij had geen keus. “Hij had dertig jaar van zijn leven kristal gekocht en verkocht, en nu was het te laat om nog te veranderen.”
Ook de kristalhandelaar heeft een droom: naar Mekka gaan. Alleen deze droom houdt hem nog in leven. Hij heeft er zo vaak over gefantaseerd dat hij precies weet hoe het zal zijn. Hoe het zal voelen om daar te lopen, welke gesprekken hij zal hebben.. Maar hij weet ook dat hij nooit écht zal gaan. Want wat als het een grote teleurstelling wordt?
Dromen najagen, waarom niet?
Zowel Santiago als de kristalhandelaar hebben een droom, hoe kan het dat de een zijn dromen najaagt en de ander waarschijnlijk nooit zal doen wat hij graag wil? Misschien kunnen we dit verklaren met de volgende drie psychologische theorieën.
Go(al) with the flow
Csikszentmihalyi, een psycholoog die bekend staat om zijn onmogelijk uit te spreken naam én een theorie over flow. Csikszentmihalyi zegt dat – zonder duidelijke doelen – de geest teveel uitwaaiert en afgeleid raakt. Dit zorgt voor minder voldoening en daarmee een verminderde kwaliteit van leven. Mensen die ongericht leven, zonder doel, voelen zich vaak machteloos en verloren.
Wat zou Csikszentmihalyi zien als hij naar Santiago en de kristalhandelaar kijkt? Het doel van de schat vinden geeft Santiago houvast en structuur, twee dingen die een positieve werking hebben op zijn geluksbeleving. En de kristalhandelaar? Die laat zijn geest uitwaaieren en fantaseren over dingen die hij nooit zal gaan doen.
Het ‘doe maar niet’ stemmetje
Ken je dat ‘of anders doe je het gewoon niet, of begin je morgen, want..’ stemmetje in je hoofd? Dat zijn je belemmerende gedachten en overtuigingen. Of zoals Paulo het zegt: De geheimzinnige kracht die je ergens in je jonge jaren hebt opgedaan. Deze angstige, belemmerende gedachten kunnen ervoor zorgen dat je – à la de kristalhandelaar – niet doet wat je eigenlijk wilt.
Er is niet één theorie over belemmerende gedachten. Het komt overal in de psychologie terug. In cognitieve gedragstherapie bijvoorbeeld, waar je die belemmerende gedachten vervangt door helpende gedachten.
De belemmerende gedachte van de kristalhandelaar? ‘Het is te laat om nog te veranderen’. Dus zal hij nooit naar Mekka gaan, zal hij nooit pogingen ondernemen om zijn kristalwinkel meer succesvol te maken, maar blijft hij iedere dag hetzelfde doen. Santiago daarentegen kan iets wat hem een enorme kracht geeft: hij kan zijn overtuiging doorzien. Hij ziet dat niets hem tegenhoudt, behalve hijzelf. En die wijsheid geeft hem het vertrouwen om tegen zijn angstige gedachten in toch op weg te gaan.
Aangeleerde hulpeloosheid
De simpelste reden dat de kristalhandelaar zijn leven niet veranderd? Hij denkt dat het niet kan. Waarom hij dat denkt? Dat heeft te maken met de volgende theorie over aangeleerde hulpeloosheid – van de grondlegger van de positieve psychologie, Martin Seligman. Seligman ontdekte in zijn experimenten dat honden die elektrische schokken krijgen en niks daartegen kunnen doen, passief en depressief worden. Zo passief, dat ze in vervolgsituaties niet meer proberen aan de pijn te ontsnappen – zelfs als ze die controle wel hadden. Ze hebben aangeleerd hulpeloos te zijn.
Bij mensen werkt dit min of meer hetzelfde. Als we meerdere malen tegenslag te verwerken krijgen, gaan sommige mensen tegenslag verwachten. De verwachting van tegenslag waarop geen controle uit te oefenen is zorgt voor passiviteit, vermijding, angst, depressie en zelfs lichamelijke ziekten.
De kristalhandelaar zag jaren geleden de klanten met de noorderzon vertrekken. Sindsdien verwacht hij dat de klanten wegblijven maar onderneemt hij geen enkele actie om opnieuw klanten te lokken. Hij denkt letterlijk: “ik voel me beklemd, doe elke dag hetzelfde en ben niet gelukkig maar ik heb geen keus, want ik doe dit al dertig jaar”. Dat is aangeleerde hulpeloosheid.
En Santiago dan? In het onderzoek met de honden had Seligman gebeurde er iets bijzonders. Een deel van de honden werd ondanks de herhaaldelijke schokken niet depressief. Deze honden bleven naar een uitweg zoeken. Ze waren optimistisch ingesteld en verwachtten daarom een uitweg te kunnen vinden.
“Er zijn tig redenen om je dromen niet waar te maken …
één om het wél te doen”
Santiago ervaart veel tegenslag, maar is telkens weer in staat door te gaan doordat hij gelooft in zijn eigen kracht en een positieve toekomst verwacht. Hij is (aangeleerd) optimistisch, en deze eigenschap helpt hem om zijn dromen te bereiken.
De mens zit complex in elkaar en honderden gebeurtenissen en kleine dingen spelen een rol in de beslissing die Santiago en de kristalhandelaar maken. Er zullen altijd tig redenen zijn om je dromen niet waar te maken, maar die wegen niet op tegen de belangrijkste om het wél te doen: omdat je hart het je vertelt.
Zou jij net als Santiago willen leren optimistisch in het leven te staan? Goed nieuws! Want onderzoek wijst uit dat optimisme te leren is.
Oefening: experimenteren met de rollen Santiago/kristalhandelaar
Dit is een oefening om te onderzoeken aan welke rol je het meeste hebt: die van Santiago (optimist) of de kristalhandelaar (pessimist). Volg de volgende stappen:
- Hoe zou jij willen dat je leven er over een maand uitziet?
- Als je nadenkt wat je hierboven hebt bedacht – je doel over een maand – hoe zou je dan denken, voelen en gedragen om je doel te bereiken als je een kristalhandelaar (pessimist) zou zijn?
- En hoe als je zoals Santiago (een optimist) zou zijn?
- Welke verschillen merk je op? Waar heb je het meeste aan?
Je kunt ook een tijdje gewoon doen alsof je zoals Santiago bent, kijk dan gewoon even of en wat voor verschil het maakt.
Deze oefening is afkomstig uit ‘Positieve psychologie in de praktijk’ van Frederike Bannink. Wil je ook meer leren over de positieve psychologie familie en positiever in het leven leren staan? Bestel het boek dan hier.
Paulo Coelho
144 bladzijden
fictief, roman
De arbeiderspers
1988
Paulo Coelho is in 1947 in Rio de Janeiro geboren en is een van de meest gelezen schrijvers ter wereld. Al zijn romans, zoals De alchemist, Aan de oever van de Piedra, Elf minuten en De Zahir, zijn bestsellers geworden en in 73 talen vertaald.
Nieuwsgierig geworden naar de Alchemist? Bestel het boek dan via deze link.
Bronnen
Bannink, F. (2013). Positieve psychologie in de praktijk. Handboek positieve psychologie. Hogrefe.
Coelho, P. (2017). De alchemist (77e ed.). de Arbeiderspers
Gefeliciteerd Elisa met dit prachtige artikel. Ik genoot ervan. Het was goed om mijn positieve psychologie weer een boost te geven!