Mentaliseren, kun je dat eten?

De kracht van mentaliseren – Joost Hutsebaut, Liesbet Nijssens & Miriam van Vessem

“Mentaliseren betekent dat we erkennen dat wat wij en anderen doen niet betekenisloos is. Gedrag drukt iets uit, heeft een bedoeling of intentie. En gedrag heeft effect. Het heeft effect op onszelf en op anderen. Van daaruit ontstaan interacties.”

Je eigen beleving begrijpen en nieuwsgierig zijn naar de beleving van de ander, dat is mentaliseren, zo leggen psychologen Hutsebaut, Nijssens en Van Vessem uit. Mentaliseren is volgens het schrijverstrio van belang omdat mentaliseren een domino effect heeft op: hechting, sociaal vertrouwen en flexibiliteit.

Wanneer je de achterkant van het boek leest, dan belooft de flaptekst ‘veilige en prettige relaties’ en meer begrip in relaties. Deze belofte geeft mij als relatietherapeut genoeg reden om het boek van kaft tot kaft te lezen. Zou mentaliseren echt zo krachtig zijn als de titel doet vermoeden? En hoe ontstaat de kracht dan precies?

De kracht van mentaliseren

© De kracht van mentaliseren

Mentaliseren, hechten en sociaal leren

De auteurs presenteren 4 verschillende stijlen van mentaliseren. Ze geven uitleg hoe de neiging tot juist of onjuist mentaliseren ontstaat in de ouder-kind relatie. Het begint allemaal bij ouders die hun kind doorgaans goed en gemarkeerd spiegelen, of niet. Ouders die mentaliseren en contact maken met hun kinderen, dat beïnvloed de hechtingsstijl.

“Jonge kinderen kennen emoties als angst, verdriet, boosheid en schaamte nog niet. Ze kennen alleen lust/onlust, prettig/vervelend of spanning/ontspanning. Gevoelens zijn aanvankelijk erg lichamelijk: baby’s hebben sensaties in hun lichaam die prettig of onprettig zijn. Die sensaties worden pas gevoelens wanneer ouders ze als zodanig benoemen.”

Het schrijverstrio maak de driehoek onderlinge afhankelijkheid compleet, met epistemisch vertrouwen. Dit vertrouwen in jezelf en anderen stimuleert sociaal leren. Het vergroot je bereidheid om kennis van anderen aan te nemen, omdat je gelooft dat die kennis jou iets biedt. De driehoek van mentaliseren, hechtingsstijl en epistemisch vertrouwen zorgt voor flexibiliteit of rigiditeit.

In gewone mensen taal

Als je niet in het onderwijs of de zorg werkt, dan duizelt bovenstaande uiteenzetting je wellicht. Zo samengevat is het voor een leek ook wel erg overdonderend. Wees niet ongerust. Hutsebaut, Nijssens en Van Vessem leggen je bovenstaande uit, met tot de verbeelding sprekende voorbeelden. Zo slagen zij erin om deze ingewikkelde materie toegankelijk te maken. De informatie is heel goed behapbaar aangezien het boek zeer prettig geschreven is.

De interessante theorie wordt steeds uitgelegd aan de hand van concrete voorbeelden. Bijvoorbeeld bovenstaande quote over baby’s wordt op dezelfde pagina nog eens uitgelegd in een illustratie met Kristien en Finn.

“Finn begint te huilen nadat hij wakker schrikt van het lawaai. Kristien pikt dit signaal op, gaat naar hem toe en troost hem. Dit doet ze door hem op te pakken, zodat hij bij haar geborgenheid voelt, maar ook door hem met een zachte en liefdevolle intonatie in haar stem aan te spreken. …door met opgetrokken wenkbrauwen en een hoge stem aan Finn te vragen of hij geschrokken was. Daarmee maakt ze Finn duidelijk dat zij niet zelf geschrokken is, maar dat ze hem iets teruggeeft van wat hijzelf heeft ervaren.”

De psychologen die hen voorgingen

Met een nieuwsgierige houding contact maken, is een belangrijk inzicht dat Irvin Yalom deelt in zijn boek ‘Therapie als geschenk‘. Het contact leggen vanuit niet weten, en met betrokkenheid, is ook een basishouding vanuit contextueel werk (Nagy). Mentaliseren maakt ook gebruik van deze houding.

Je zou haast denken dat mentaliseren niets nieuws onder de zon is. Toch geven Hutsebaut, Nijssens en Van Vessem je iets nieuws met hun boek. Ze weten het proces van mentaliseren te stimuleren met passende en praktische ideeën. Deze ideeën inspireren zeker een breed publiek. Daarnaast is hun werk gestoeld op theorieën die zijn onderzocht. Dat is zeer verrijkend.

De theorie is dus ontzettend interessant. Ook de schrijfstijl van de auteurs is prettig. En de voorbeelden met brede context zijn herkenbaar voor ouders, onderwijspersoneel, hulpverleners, collega’s, teamleiders en partners. Maar er is nóg meer goed aan het boek. De tips en de extra aandacht voor pubers.

12 + 9 = soms abracadabra

Allereerst de tips die Hutsebaut, Nijssens en Van Vessem je geven in hun boek. Verwacht van deze psychologen geen hapklaar stappenplan met gegarandeerde uitkomst. Alleen in wiskunde is 12+9 gegarandeerd 21. In relaties is geen enkele uitkomst gegarandeerd: “Mentaliseren is onzekerheid verdragen. Beseffen dat jouw interpretatie er een van vele is.”

Toch zijn de 17 tips zeer praktisch bruikbaar. Ze zullen het proces van mentaliseren op gang brengen. Zoals tip 4. “In een empathische begrenzing zet je de belevingswereld in de spotlights wanneer je het gedrag begrenst. Je laat in de begrenzing merken dat je niet alleen wilt dat het gedrag stopt, maar ook dat je begrijpt dat dit gedrag er niet zomaar is. … ‘anders komen we niet toe aan zo’n gesprek en gaat iedereen hier een heel slecht gevoel aan overhouden.’ ”

Problemen met mentaliseren in de puberteit

“Greet voelt dat er iets speelt bij Kiki. Hoe kan ze hier met Kiki over in gesprek gaan? Kiki houdt haar immers af. Dat maakt ook dat Greet het gesprek erover wat uit de weg gaat. We kunnen met Greet nadenken over de beleving achter Kiki’s gedrag (mentaliseren).”

Ten tweede verraste de schrijvers me positief met hun laatste hoofdstuk. Hoofdstuk 10 dragen zij speciaal op aan het mentaliseren van pubers. De psychologen hebben hier goede redenen voor. Problemen met gehechtheid, mentaliseren en epistemisch vertrouwen worden in de puberteit versterkt. Dat komt door de lichamelijk veranderingen en de psychologische ontwikkeltaken. Deze ontwikkeltaken bestaan uit het schepen van een identiteit te scheppen en het aangaan van hechte relaties buiten het gezin.

“Ongeveer driekwart van alle psychische problemen die mensen zullen krijgen in hun leven, heeft zich al ontwikkeld aan het einde van de puberteit.” En daarom sluit het boek af met het mentaliseren over puberbreinen en pubergedrag. Geen overbodige luxe lijkt mij.

Hoe krachtig is mentaliseren?

Hutsebaut, Nijssens en Van Vessem leggen boeiend uit wat mentaliseren is. Ze gebruiken hiervoor levendige illustraties van (fictieve) mensen die je raken. Mentaliseren beïnvloedt andere psychologische en systemische processen. Door de koppeling van mentaliseren aan andere theorieën, wordt de kracht van mentaliseren helder. Mentaliseren zet een opwaartse of neerwaartse spiraal in. Het psychologentrio heeft mij overtuigd: interpersoonlijke ontwikkeling begint, verbetert en is betekenisvoller dankzij de kracht van mentaliseren.

Joost Hutsebaut, Liesbeth Nijssens, Miriam van Vessem

187 blz.

Informatief

Boom Psychologie & Psychiatrie

2021

Joost Hutsebaut; specialiseerde zich in persoonlijkheidsstoornissen bij jongeren. Hij werkt met deze jongeren bij De Viersprong. Daarnaast doet hij onderzoek bij het Kenniscentrum Persoonlijkheidsstoornissen. Over zijn werk publiceert hij internationaal.

Liesbeth Nijssens; is ondergedompeld in Mentalization Based Treatment als internationaal therapeut, supervisor, leertherapeut, trainer, begeleider en adviseur. Zij onderzoek het mentaliseren van ouders en de invloed van dat mentaliseren op de ontwikkeling van hun jonge kinderen.

Miriam van Vessem; behandelt ruim 20 jaar volwassenen en jongeren met  persoonlijkheidsstoornissen bij de GGzE. Daarnaast werkt ze als adviseur, ontwikkelaar, trainer en supervisor op het gebied van persoonlijkheidsstoornissen en Mentalization Based Treatment.

Snel bestellen

Je bestelt ‘De kracht van mentaliseren‘ en ‘Therapie als geschenk‘ gemakkelijk en snel met een klik op de links in dit artikel.

Bol AlgemeenBol Algemeen

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.