“Geweldloosheid kun je leren”

“Op het nieuws hoor ik over The Voice, De Telegraaf en Ajax. In Netflix originals maken acteurs, regisseurs en schrijvers het zichtbaar. Sociale media posten allerlei onderzoeken. Ik besef mezelf dat ik ook één van die cijfers ben. Deze conclusie valt me in terwijl de Coronabubbel mij vertraagde en verstilde. Hierdoor komt het op me af. Allerlei triggers van vroeger komen binnen en ik bevries opnieuw. De triggers zijn overal en ik vind geen ontspanning meer. Dat maakt me bang. Ik durf hierover niet te spreken met mijn familie. Het conflict is te groot. Was er maar een manier dat ik hier sterker uit kon komen.”

Geweldloosheid ís die manier om sterker uit een conflict te komen. Niet alleen voor mijn vriendin, maar ook voor de groep waarbinnen zij en ik vallen. Voor de mensen die ons meermaals in die groep plaatsten. En voor de wereld. Zodat wíj hier sterker uit kunnen komen.

Psycholoog, filosoof en mijn intervisiegenoot Marjan Vaesen legt jou en mij uit wat de sleutel van conflictoplossing is. Want zij vond antwoorden. Ten eerste in de filosofie over geweldloosheid (Butler), ten tweede in de psychoanalyse van woede kanalisering (Freud en Klein) en ten derde in de praktijk van deugdenethiek (Aristoteles en MacIntyre).

De sleutel is een greep uit grote theorieën samengebracht in het klein. Boven alles ontdekte Marjan dat het voor iedereen op de werkvloer mogelijk is om krachtig geweldloos gedrag te leren. Geweldloos gedrag is zowel goed voor de medewerker als de organisatie. Ook als je bang bent.

Laat je inspireren hoe jij zelf vervelende conflicten krachtig geweldloos om kunt vormen tot verbinding. Zo blijven conflicten behapbaar zonder escalatie. Zowel de grote ervaringen zoals intimidatie. Als de ‘kleine’ pijntjes zoals irritatie over collega’s, wrijving met je baas en onbeleefd gedrag van je klanten.

Bewustwording van conflicten

Wie heeft er een conflict? Ik heb geen conflict!

Marjan merkte op dat haar cliënten vaak overtuigt zijn dat zij geen conflicten hebben. Er is ook zeker geen sprake van geweld binnen hún organisatie. Door onbewuste angst voor het beladen woord ‘conflict’ of ‘geweld’ ontkennen ze de realiteit. Herkenbaar bij mijn bevroren vriendin. Bij mensen die gaan twijfelen aan zichzelf. Of proberen iets ongemakkelijks weg te lachen.

Met ontkenning missen werknemers en werkgevers groeipotentie. Een kans om tot een geweldloze oplossing te komen voor beiden. Sterker nog, door ontkenning kan dat wat niet benoemd wordt zelfs etteren en groeien.

Een conflict dat men ontkent kan in het informele circuit voor onrust zorgen, zonder dat het management de kans krijgt het conflict op te pakken. Het ontkende conflict kan ook escaleren. Op dat moment komt er een emotionele kentering op psychologisch vlak.

• Wat vind jij op je werk onprettig?
• En wat vinden jouw collega’s onprettig?
• Hoe uit zich dat?

Sociologisch en psychologisch perspectief op een conflict

Het is lastig om een beladen ervaring zoals een conflict te definiëren. Sociologen en psychologen doen een poging.

Binnen samenwerkingsverbanden in organisaties willen mensen doelen bereiken. Daarvoor hebben ze elkaar nodig. Deze afhankelijkheid is een belangrijk uitgangspunt voor een sociologisch perspectief. Dit perspectief verklaart conflicten vooral vanuit de structuur van een organisatie. Een sociaal conflict ontstaat wanneer twee partijen opvattingen hebben die onverenigbaar zijn.

Als één van de partijen het (arbeid)conflict als onverenigbaar belééft, dan komt ook het psychologische perspectief ten tonele. Vooral als één van de partijen ook nog eens vijandig reageert. De beleving stuurt het gedrag aan. Dat gedrag kan een patroon starten tussen de één en de ander. Bijvoorbeeld wanneer iemand vijandig reageert op het conflict.

Vooral als men zich onbewust is van het conflict, de psychologische lading en de kans op gewelddadig gedrag. Juist het bewust worden vindt Marjan een belangrijke stap van geweldloosheid.

Het is misschien niet prettig voor je. Toch kan het wél noodzakelijk zijn om jezelf onderstaande vragen te stellen.

• Wat is objectief gezien het conflict waar jij of een ander mee worstelt?
• Hoe beleef jij dit conflict?
• En hoe denk jij dat anderen het conflict beleven?

Kansen door conflicten positief te durven bekijken

“Bewustwording en voor jezelf opkomen versterkt de autonomie van de werknemer. En bewustwording voor de organisatie zorgt ervoor dat zij de verantwoordelijkheid kunnen pakken. Dat is essentieel om zo goed mogelijk met conflicten om te gaan”, zo moedigt Marjan je aan in de podcast ‘Geweldloos werken in organisaties‘.

Samenvattend neem je dus onderstaande stappen;

• Durf conflicten te herkennen, ook de conflicten van anderen
• Verruim dankzij het herkennen je bewustwording
• Pak daarna bewust autonomie of verantwoordelijkheid op door in gesprek te gaan

“Mensen blijven mensen natuurlijk. In een escalatie kan er van alles gebeuren. Als je je daar ook bewust van kan zijn binnen zo’n conflict, of als er zo irritatie ontstaat met anderen, dat het ook een mogelijkheid is om de woede te kanaliseren naar oprechte empathie en sympathie voor de ander. Waardoor dat ook weer terug kan komen naar jezelf. Dat vraagt een bepaalde kracht van de mens. En dat is binnen een escalatie natuurlijk niet altijd even makkelijk”

Met dit citaat laat Marjan ons geweldloosheid zien. In de eerste zinnen erkent ze bijvoorbeeld voor mijn vriendin dat het menselijk is dat er van alles kan gebeuren. In de zinnen daarna geeft Marjan ook een antwoord. Namelijk dat woede mag kanaliseren naar oprechte verbinding. Hoewel dit kracht kost, geeft Marjan als laatste ook twee goede redenen om dit te proberen. Allereerst geeft het kracht, om het te leren. Ten tweede komt wat je geeft ook weer terug naar jou. Het is fijner als er sympathie terugkomt.

Geweldloosheid met kracht boven geweld kiezen

Leven in een krachtenveld van geweld en geweldloosheid

Geweld miskent de ander als individu. Wanneer je niet verbonden bent met de ander en niet inziet dat de ander waarde heeft, dan ligt geweld op de loer. Sterker nog, geweld spant op dát moment zijn spieren aan om de sprong te maken.

Niet verbinden met elkaar, werkt geweld in de hand. De beleving dat de ander los van jou staat, dat jij de ander niet nodig hebt, zorgt ervoor dat je gelooft dat de ander ook niet verbonden is met jou. Die beleving maakt de ander gevaarlijk. Gevaar roept een nood tot bescherming op. Geweld is helemaal niet krachtig, maar angstig.

Durven verbinden is belangrijk voor alle mensen. Allereerst voor mensen die zich anders later het slachtoffer voelen. Ten tweede ook voor mensen die anders later als dader worden aangewezen. Geweldloos verbinden met de ander geeft wél kracht. Aan individuen, organisaties en de samenleving.

• Wat is jouw mensbeeld?
• Hoe sta jij in de maatschappij, je werkomgeving en jouw persoonlijke relaties?
• Op welke manier kun jij je tijdens een conflict verbinden met de ander, terwijl je verbonden blijft met jezelf?

“Alle levens zijn waardevol om te leven en om te rouwen”

Marjan legt uit dat filosoof Butler een geweldloos perspectief aandraagt. Butler verandert de individualistische, onveilige en gewelddadige beleving en stelt; “dat alle levens het waard zijn om te leven maar ook om over te rouwen. Zij zegt dat we het opnieuw moeten overdenken hoe de sociale banden zijn en naar een wederzijdse afhankelijkheid toe moeten gaan en naar een radicale sociale gelijkheid”, aldus Marjan.

Klein moedigt ons aan om ons oprecht in te leven in de ander en empathie en sympathie op te brengen. Marjan zegt daarover; “Op die manier brengt die identificatie ons dichterbij de mogelijkheid voor anderen op te komen.” Wanneer je een goede vriend kunt zijn voor anderen, kan je ook een goede vriend zijn voor jezelf. Vergeet dus niet om ook empathie en sympathie voor jezelf te hebben. Mijn vriendin uit bovenstaande citaat mag lief zijn voor zichzelf.

• Begrijp dat we samen leven en samen werken; samen zijn
• Vind jezelf en de ander even waardevol
• Leef je in jezelf en de ander in met liefde
• Verbind vanuit die gedachten met elkaar in een gesprek

Kanaliseren tijdens geweld bij geweldloosheid

Geweldloosheid draagt geweld in zich

In het woord ‘geweldloosheid’ zit het woord geweld. Ook in het gedrag geweldloosheid zit een deel van geweld; namelijk krácht. Marjan: “We hebben de ambivalentie van woede en liefde in ons.” De kracht die in een conflict loskomt, kan geweldloos ingezet worden. Woede kan zonder kracht te verliezen liefdevol worden ingezet.

“Het is belangrijk dat we in kunnen zien hoe we met agressie om kunnen gaan, zonder het te onderdrukken.” Volgens Marjan is er nóg in inzicht belangrijk om geweldloosheid te beoefenen. Namelijk dat je woede en liefde voelt in de sociale relatie. Deze emoties leven tússen mensen, in relaties dus. Woede ís daar. Je hoeft dat niet te ontkennen. Het leeft, het bestaat. Je kan er gebruik van maken. Ook als je tegelijkertijd bang bent.

• Welke kracht voel jij terwijl je het conflict ervaart?
• Welke liefde voel je tussen jou en anderen tijdens een conflict?
• Hoe kun je die kracht liefdevol in de relatie brengen?

Om geweldloosheid te leren is afstand en bewustwording nodig. Geweldloosheid is moeilijk, maar je kunt het oefenen. Bijvoorbeeld door deugden te ontwikkelen. Zoals de deugden moed, rechtvaardigheid, waarachtigheid, integriteit, standvastigheid en uiteraard de deugd geweldloosheid.

Conclusie over geweldloosheid

De ethiek van geweldloosheid inspireert jw om voor jezelf en voor anderen op te komen. Binnen de maatschappij, je gezin en organisaties. Het krachtig geweldloos verzet is een manier om de ambivalentie tussen woede en liefde onder ogen te blijven zien. De deugden moed, rechtvaardigheid, waarachtigheid, integriteit en standvastigheid flankeren de ethiek van geweldloosheid.

Ook als je bang bent, of misschien juíst als je bang bent, kun je geweldloosheid ontwikkelen. Zie je angst als bewustwording dat er een conflict is. Angst betekent dat de potentie van moed en kracht dichtbij zijn. Word je dus bewust welke perspectieven, emoties en deugden er nog meer zijn, naast die angst. Ontwikkel die deugden daarna naar een juist midden. En balanceer daar. Keer op keer op keer. Geweldloosheid “betekent volharden in alle omstandigheden”.

Wie is Marjan?

Marjan Vaesen mag zich psycholoog, systemisch werker, creatief coach én Master of Arts in de filosofie noemen. Als filosoof specialiseerde zij zich in ethiek binnen bedrijf en organisatie. Op LinkedIn vind je informatie over Marjan en haar werk.

Meer lezen over geweldloosheid

Luister voor meer diepgang en uitleg naar de podcast ‘Geweldloos werken in organisaties‘ van Over Psychologie waarin Marjan spreekt over haar onderzoek en antwoorden.

Wil je meer lezen over geweldloosheid, woede kanaliseren en deugden ethiek? Marjan gebruikte onderstaande bronnen voor haar scriptie. Met deze literatuur kun je jezelf nog verder verdiepen.

• Aristoteles, (4e druk 2015). Aristoteles, Ethica Nicomachea. Nederlandse vertaling door Charles Hupperts en Bartel Poortman. Budel: Damon
• Butler, J. (2020). The force of nonviolence. London, U.K.: Verso
• Freud, S. (2003). Sigmund Freud an outline of psychoanalysis. London, U.K.: Penguin Group.
• Kolb, D.M. en Bartunek, J.M. (1992). Hidden conflict in Organizations: Uncovering the behind-the-scenes disputes. California, U.S.A.: Sage Publications
• MacIntyre, A. (1981, 2011). Alasdair MacIntyre After Virtue. A study in moral theory. (3rd edition). Dublin, Ireland: Boomsbury Academic
• MacIntyre, A. (1999). Social structures and their threats to moral agency. Philosophy , Volume 74 , Issue 3 , juli 1999 , pp. 311 – 329
• Prein, H. (2001). Trainingsboek Conflicthantering en mediation. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum
• Verbrugge, A. (2007, 7e druk). Tijd van onbehagen, Filosofische essays over een cultuur op drift. Amsterdam: Uitgeverij SUN