Emoties helpen je vooruit

Emoties zijn erg lastig en soms wil je er zo snel mogelijk vanaf. Want zo nu en dan overspoelen emoties zodanig, dat je ze niet verdraagt. Dan ontsnap je liever aan jouw gevoelens. Tóch zijn emoties belangrijke wegwijzers in je leven en in je relaties. Hoe nieuwsgieriger je jouw gevoelsleven onderzoekt, hoe meer emoties je helpen bij persoonlijke groei. Nieuwsgierigheid naar je gemoedstoestand is een sleutel naar jouw ontwikkeling.

Heb je toevallig in 2020 over Klaasje gelezen? Over Psychologie interviewde haar omdat zij somber werd van corona. Haar somberheid weerhield haar van contact maken met anderen. Emoties sloten haar op in zichzelf en haar eigen wereld. Klaasjes ervaring geven een goed voorbeeld hoe gevoelens je niet verder helpen. Tóch kun je op Over Psychologie lezen hoe Klaasje zich later heeft geëvolueerd. En net als haar kan ook jij samen met Over Psychologie verder groeien.

Want meer kennis over emoties geeft je meer vrijheid tot het kiezen van gedrag. Zelf je gedrag kiezen maakt je een evenwichtig, volwassen en ontwikkelt mens. Die persoonlijke groei helpt je in complexe situaties. Gelukkig maar, dat wij uitgerust zijn met deze cognitieve vermogens. Leer vandaag dus meer over je emoties.

Wanneer je emoties bekijkt vanuit evolutie, dan lijken gevoelens al lang deel uit te maken van onze menselijke psychologie. Een bekend voorbeeld is de emotie angst. De voorouders die bang waren, letten beter op en hielden zichzelf veilig en levend. Daardoor hadden zij meer kans zich voort te planten en hun nageslacht op te voeden. Dus, mensen die angst voelden evolueerde. Dat is logisch.

Angst heeft dus nut. Kun jij ook nut vinden in andere emoties, zoals de somberte van Klaasje? Nut vinden is voor veel complexe emoties al een stuk lastiger. Geen wonder dat de emotie angst vaak als voorbeeld is gebruikt. Maar, iedere emotie heeft zin in overleving van het individu. Of in de overleving van de soort. Vooral als je fantaseert over emoties die relaties goed houden, kom je gemakkelijk tot de conclusie dat emoties helpen. Mits de juiste emotie de juiste aandacht krijgt.

Toen Klaasje aandacht gaf aan haar somberte, ontdekte zij haar liefde voor de medemens. Somberheid liet Klaasje voelen dat ze mensen nodig heeft om zich heen. Haar sluimerende dip zette haar aan tot persoonlijke ontwikkeling. Hierdoor ontdekte Klaasje hoe waardevol contact met anderen voor haar is.

Primaire en secondaire emoties helpen

Onderzoek nog een andere lastige emotie: ‘walging’. Walging is erg doeltreffend gebleken om in leven te blijven. Wat ongezond is, bijvoorbeeld diarree, dat vind je vast walgelijk ruiken. Erg handig. Ook in de relationele sfeer is walgen nuttig. Het is goed om voort te planten met iemand die een ander afweersysteem heeft dan het jouwe. Op die manier krijgen je kinderen een extra sterk systeem. Je vindt dus iemand met een ander afweersysteem lekker ruiken. En mensen met eenzelfde afweersysteem vind je niet lekker ruiken. Het is evolutionair gezien dus goed om wat afstand van hen te nemen. Walgen van iets of iemand is dus een helpende emotie, zolang deze primair en adaptief is.

De primaire adaptieve emotie is passend bij de gebeurtenis in het hier en nu. Als je deze emotie puur ervaart en erover vertelt, dan helpt je dat. Het versterkt de relatie met jezelf en de relaties met anderen. Wanneer je de emotie primair ervaart, dan heb je daar baat bij. Toegegeven, soms staat je walging wat extreem afgestemd en vind je mensen walgelijk die helemaal niet gevaarlijk voor je zijn. Toch kan het zelfs dan helpend zijn om over die emotie te vertellen. Wanneer je jouw partner niet hygiënisch vindt, dan is het belangrijk om tactisch te vertellen dat je hierop afknapt. Samen een manier vinden om elkaar weer op te winden, dat zal jullie seksleven immers ten goede komen.

Corona versterkte de emotie

Tot zover de primaire emotie die past bij de situatie. Er zijn ook emoties die niet passen bij de huidige situatie. Deze emoties horen eigenlijk bij een andere ervaring. Iets vandaag, roept de emotie op van toen. Deze emoties helpen niet. Omdat de emoties te sterk zijn, of niet aansluiten bij de gebeurtenis.  Het uiten van deze soorten emoties helpen de relaties niet. Denk bijvoorbeeld eens terug aan Brechje. Zij walgt van mensen. Corona versterkte Brechjes walging. Die gebeurtenis was het moment voor Brechje om in therapie te gaan.

Lees ter illustratie van de primaire en secundaire emoties onderstaande tabel. Hierin zie je wat voor soort emotie Brechje ervaart en hoe de emotie in de relatie met de gebeurtenis staat. Bij ‘voorbeeld’ lees je drie mogelijke gebeurtenissen die Brechjes primaire en secundaire emoties bijvoorbeeld konden trigger. Daarna lees je welke behoeften er schuil gaan achter het soort emotie en concreet in deze situatie voor Brechje. In de laatste kolom zie je welke invloed de soort emoties kunnen hebben. En hoe dat in het voorbeeld voor Brechje kon gaan. Vooral in de laatste kolommen wordt duidelijk dat primaire emoties helpen.

In ‘Fijn om te leren van corona‘ lees je hoe Klaasje meer uit haar schulp treedt en contact maakt. Dat deed ze door haar primaire emotie somberte als signaalfunctie serieus te nemen. Daardoor konden haar secundaire emoties (schaamte over haar introversie, boosheid naar de wereld die haar toch niet zou begrijpen, eenzaamheid die zij zich als kind herinnerde) haar niet langer isoleren. Klaasje leerde haar emoties te observeren en haar vrije wil te gebruiken om haar gedrag aan te passen.

Alfred, Klaasje, Brechje en jij met je schaduw

Het lijkt misschien raar dat Brechje en Klaasje emoties toonde, die hen niet hielpen. Vooral de primaire maladaptieve en secondaire emoties lijken Brechje niet erg te helpen. Als emoties toch niet helpen, dan kun je gevoelens net zo goed af schudden. Of niet?

Zo makkelijk gaat dat niet. Vaak komen je emoties automatisch op. Jammer genoeg kun je niet kiezen welke soort emotie je eerst ervaren. Vermoedelijk voel je zelfs veel vaker misleidende emoties. Dit komt doordat je meer ervaring hebt met secundaire emoties. Dat is dankzij herhaling of kwetsbaarheid. Of doordat je jouw primaire emotie sterker voelt door een traumatische ervaring van vroeger waarmee de emotie verbonden is. De onderstaande animatie legt dit goed aan je uit.

Alfred laat goed zien dat alle emoties helpen. Zelfs de secondaire. Wanneer Alfred eerlijk is over zijn emoties naar zichzelf, dan helpen emoties hem. Als hij over zijn emoties durft te spreken met zijn vriendin Joy, dan helpen de emoties zelfs zijn relatie met haar. Wat mensen doen met emoties is een keuze. Dat gold ook voor Brechje.

Hopelijk is Brechje nieuwsgierig naar de signaalfunctie van haar walging. Vanuit een mentaliserende houding kan Brechje haar primaire emoties onderzoeken. Het zal haar helpen verschil te voelen tussen de misselijkheid die ze als tiener voelde, en de verstijving die ze onlangs voelde. Door de verschillende emoties te voelen, kan Brechje begrijpen dat er twee verschillende gebeurtenissen zijn. Hoewel in beide situaties iemand over haar grens ging, was de intentie van haar vriendin meer passend. Daarbij is Brechje even oud als haar vriendin en zijn ze beiden oud genoeg om hun emoties onder woorden te brengen. Op die manier kan Brechje alsnog aan haar vriendin uitleggen wat zij beleeft en wat haar behoeften zijn in de relatie.

De ui nog een laag verder afpellen

Als Brechje zin heeft om nog verder op onderzoek te gaan, zal ze ontdekken hoe haar secundaire emoties werken. Lees ‘Mensen zijn sowieso smerig‘ nog eens voor meer achtergrond informatie over Brechje. Dan herinner je jezelf dat Brechje vroeger niet leerde hoe fijn (lichamelijk) contact kan zijn. Hierdoor voelt haar eigen behoefte aan huidhonger en verbinding minder.

Brechje ervaarde weinig warmte van anderen en kon weinig warmte geven. Daardoor investeerde ze weinig in relaties en vereenzaamde. Ze voelde dat anderen haar ook steeds minder opzochten. Dat maakt haar verbitterd en terneergeslagen. Hierdoor verloor ze haar vertrouwen in anderen en investeerde nog minder.

In het derde voorbeeld waarin Brechtjes vriendin haar na een tof moment zonder nadenken over corona knuffelde, begrenst Brechje door te vluchten. Ze trekt zich terug van de wereld om de emotie walging niet te hoeven voelen. De behoefte om relaties aan te gaan negeert Brechje. Terwijl deze behoeften aan contact wel aanwezig zijn. Dat blijkt uit haar emoties van eenzaamheid en terneergeslagen zijn.

Emoties helpen je relaties

Gelukkig leerde net als Brechje ook Klaasje van de coronapandemie. Waar Brechje reflecteerde met haar psycholoog, daar reflecteerde Klaasje thuis. Dat deed ze door thuis te schrijven in haar dagboek. Ze hield elke dag onderstaand lijstje bij. Zo kreeg ze meer inzicht in haar gemoedstoestand en kon zij persoonlijke groei doormaken. Wat Klaasje en Brechje deden, dat kunnen andere mensen ook. Probeer het onderstaande ook zelf maar eens uit.

• Merk je emotie op.
• Bevraag jezelf of deze emotie past bij de gebeurtenis.
• Vraag jezelf af of welke behoeften er achter deze emotie schuilgaan.
• Schat de grootte van de kans in dat je met het tonen van de emotie je behoeften ingevuld zult zien.
• Stem je gedrag hierop af.

Emoties ondersteunen je bij het kiezen van helpend gedrag in een complexe wereld. Zo helpt inzicht in je gevoelens je verbinden met anderen en trouw te blijven aan jezelf. Kortom emoties helpen je om in jouw relatie met de wereld jezelf te zijn. Toch ken je vast ook momenten dat emoties je van de regen in de drup hielpen. Wil je dus nog meer specifieke hulp om je primaire emoties te herkennen en hier passend gedrag bij te kiezen? Lees dan binnenkort de oefening over emoties.

NB. Brechje en Klaasje bestaan niet echt. Deze personages zijn ontstaan uit verschillenden gesprekken met verschillende mensen. Door zo te schrijven, lees jij meer uitleg over lastige psychologie, zonder dat het delen van ervaringen de vertrouwensband met mijn cliënten schaadt.

Met veel dank aan Willem Don voor de eindredactie.