Verhuisstress en langdurig verbouwen

In mijn praktijk voor relatietherapie hoor ik vaak van stellen dat zij verhuizen en langdurige verbouwingen als stressvol ervaren. Ik herinner me dat verhuizen en verbouwen ook op de Life Change Unit genoemd wordt als stressor.

Wat maakt een verhuizing of verbouwing dan stressvol? Van de verhalen uit mijn praktijk, maakte ik onderstaande lijst van de psychologische en relationele processen die voorkwamen bij langdurige verbouwingen en grote verhuizingen.

• Een extra taak bovenop een druk leven. Zonder dat er extra uren in een dag bij komen. Behalve dan het laatste weekend van oktober en een schrikkeldag eens per vier jaar.
• Het idee dat een verhuizing en verbouwing uiteindelijk leuk móeten zijn.
• Omgaan met tegenslag. Bijvoorbeeld bij het niet halen van de planning, ongelukjes en een werkelijkheid die afwijkt van fantasie.
• Verschillende tussen jou en partner overbruggen. Zoals een verschillende smaak, klusritme, prioritering enzovoort.
• Teveel kapiteins op een schip. Daarmee ook het begrenzen of activeren van familie en vrienden.
• Prikkels in geluid, geur en chaos.

Deze bovenstaande processen zijn stressoren tijdens verbouwen en verhuizen. Zo’n stressor hoeft niet voor een gevoel van stress te zorgen zolang er draagkracht is. Maar als de stressoren opstapelen en de draagkracht op raakt, kan verhuisstress toenemen.

In de rest van het artikel lees je per stressor de achterliggende psychologie. Zo weet jij straks ook hoe het toch komt, dat verhuizen en verbouwen zo’n stress geven. Maar eerst vier modellen over arbeid en stress uit ‘De psychologie van arbeid en gezondheid‘.

Taken en stressmodellen

Bob aan het stuur

Beginnend met het Demand-Control Model. Dit model houdt rekening met de psychologische taakeisen van de langdurige verbouwing of verhuizing en de sturingsmogelijkheden die jij als Bobby de Bouwer ervaart. Het laat zich raden: hoe meer eisen er aan je gesteld worden en hoe minder sturingsmogelijkheden je ervaart, des te hoger je verbouwstresservaring zal zijn.

Over- en onderschatten

Het P-E Fit Model lijkt wel wat op voorgaande DC Model. Dit tweede stressmodel houdt rekening met jou persoonlijke mogelijkheden versus de eisen die een grote verhuizing of verbouwing met zich meebrengt. Wanneer je jezelf of je partner zich overschat of een klus onderschat, dan ontstaat er een misfit tussen de persoon en de eisen. Je objectieve misfit is op te vangen met copingsgedrag. Subjectieve misfit levert volgens dit model stressreacties op. Beiden stresservaringen zijn op te vangen met sociale steun.

Verhuis en verbouw vitamientjes

Als derde het Vitaminemodel dat uitgaat van drie soorten vitamine CE. Een tekort van deze vitamines zorgen voor een lagere gezondheid. Uiteindelijk is er een verzadiging van deze vitamine CE. Bij een bepaalde hoogte vitamine, verbeterd de gezondheid niet meer.

De CE vitamine in het geval van werk zijn: beloning, veiligheid en betekenis. In het geval van kluswerk zijn de vitamine wellicht: de besparing van geld, het resultaat van je arbeid, gevoel van grip en het gevoel van zinvolheid. Hoe meer CE, hoe minder stress, totdat er verzadiging optreedt.

Naast de CE vitamine gaat het Vitaminemodel uit van zes soorten AD vitamine. Te weinig AD vitamine is niet goed voor je gezondheid, maar een teveel aan AD vitamine beïnvloedt je gezondheid ook negatief. In het (verbouwen/verhuis)werk zijn AD vitamine: autonomie, werkdruk, sociale ondersteuning, gebruik van vaardigheden, afwisseling van werkzaamheden en het krijgen van feedback.

Ooit wel eens bij een verhuizing geweest waar iedereen elkaar in de weg liep? Ja, ja, er bestaat zoiets als teveel verhuizers waar een mens overprikkelt van raakt.

Geven en ontvangen in balans

Het vierde en laatste werkstressmodel in deze blog, is het Effort-Reward Imbalance Model. De vertaling van dit model zegt alles: het is fijn wanneer de geleverde arbeid in balans is met de beloning van de arbeid. Wanneer dat niet het geval is, neemt stress toe. Hoe meer toewijding je ervaart bij je geleverde arbeid, hoe meer erkenning je verwacht voor je werk. En in een eerlijke wereld ís dat natuurlijk ook zo.

Lees hieronder hoe deze modellen er in de praktijk van een verbouwing of verhuizing uit kunnen zien.

© Jasper M, www.jasperskunst.com

Een toch al druk leven

“In onze agenda valt nauwelijks nog een wit blad te bespeuren, stilzitten is geen optie, deze drukke tijden vol uitdagingen en prikkels brengen ons continu in vervoering. … Verlangen, uitkijken, wachten: het zijn oubollige begrippen geworden, net als advent, de vastentijd en andere ‘periodes van wachten’…” (De Wachter, 2016).

Een dag heeft 24 uur, nou ja… 15 als je jouw nachtrust inclusief opstaan en naar bed in mindering brengt. En maar 6 als je bedenkt dat je werk en forensen ook tijd vragen. Tel je om en nabij anderhalf uur voor driemaal eten bereiden en het opeten? Dan heeft een dag dus nog maar 4 1/2 uur. Waar je wellicht nog een deel van gebruikt voor sporten, sociale media, bingewatchen, bezoek aan dierbaren en andere hobby’s. Rep je niet eens over kinderen opvoeden, huishoudelijke klusjes en een extra opleiding voor de verwerkelijking van je ambities. Wat vliegt de tijd! En dan doe je niets geks.

Een langdurige verbouwing of verhuizing is ineens een extra taak bovenop een veel te druk leven. Aangezien er geen extra uren in een dag bijkomen en je niet al te lang kunt korten op werk en slaap … wordt het tijd om ‘nee’ zeggen tegen het fijne tijdverdrijf waar je jou batterij mee oplaadt. Hierdoor kun je het gevoel van sturingsmogelijkheden uit het DC model tijdelijk verliezen.

Tja, tegen wiskunde valt niet veel in te brengen. Maar leuk is anders.

Jawel, dit is wél leuk…

Ach, dan zeg je toch gewoon even ‘nee’ tegen leuke alternatieve tijdsbesteding. Geen probleem. Vooral niet als je een positieve kijk op het leven hebt, of kunt omdenken. Dan zie je in alles een cadeautje! Zelfs de langdurige stress van een verbouwing of verhuizing.

Lukt het je om (tijdelijk) je beloning van ontspannen in je vrije tijd, om te zetten in beloning van hard werken? Dan ervaar je volgens het Vitaminemodel en het Effort-Reward Imbalance Model niet per se stress. Zet daarom je roze veiligheidsbril op tijdens het slopen, slijpen en lassen.

Laat je een handje helpen door films en reclames, sociale media waarin lieve vrienden dat éne leuke moment in hun verhuizing breed uitmeten. Zie de voordelen van het langdurige proces en post vrolijk mee. Laten we met z’n allen net doen of het wél leuk is. Fake it till you make it. Misschien lukt het … zo niet, dan krijg je er nog een tegenslag bij.

Waarom lukt die positieve kijk anderen schijnbaar beter?

Omgaan met tegenslag tijdens verhuizen en verbouwen

Uit het Vitamine stressmodel en vooral het Effort-Reard Imbalance Model hierboven in de blog blijkt dat je beloning samen dient te hangen met je investeringen. Bovenop je tijdelijke verandering van tijdsbesteding, komen andere uitdagingen op je af. Tegenslagen tijdens een verbouwing kunnen stress veroorzaken. Vooral als je ook nog eens weinig sturingsmogelijkheden ervaart, doordat je twee linkerhanden hebt.

“Mooi gedaan, lief! Jeetje, wat gaaf! … Oei, hier zitten twee flinke gaten. Is dat van de vorige verwarming? Wat gaan we daarmee doen?”

“Die heb ik dicht gekit.”

“Ja, ja, dat zie ik. Witte kit. Deze tegels zijn geel.”

“We kunnen de tegels niet verven. Joh, dat ziet niemand. Ik kreeg ergens gaten. Deze verwarming is gewoon smaller. Had je ze liever rechts gehad? Dat springt veel meer in het oog. Dus nu zitten ze links. De voegen zijn toch ook wit.”

“Ja, ja.”

En adem uit. Want bij iedere verhuizing en verbouwing loopt de werkelijkheid anders dan onze fantasie. Materialen zijn duurder, de tegelzetter kan pas over een half jaar, verbouwen is mensenwerk en mensen maken fouten, een kast past tóch niet in je slaapkamer, of de twee gaten in je badkamer zijn daar om te blijven. Allemaal best heel goed mogelijk om hier overheen te komen. Het kost gewoon heel even een momentje en een beetje kunde om door de onrust heen te komen.

In haar boek ‘Het mooiste uit de put halen‘ van Jesse Jacobs, noemt zij dat uitademen van je eerste teleurstelling het “meeswingen met de pendule van het leven”. Ze geeft handvaten voor het omgaan met teleurstelling met de psychologie van rouw, copingstrategiën, persoonlijke oerdrijfveren, en doorvoelen. Zo word je wat kundiger in het omgaan met tegenslag. Hierdoor wordt de misfit van het P-E Fit Model kleiner.

Terwijl je jouw best doet om te gaan met de kleine tegenslagen van de verbouwing, doet jouw lief dat vast ook. Laat me raden: je lief verdraagt de stress vast op een heel andere manier dan jij. Zul je net zien…

Verschillen tussen jou en je partner

Jij bent geboren en getogen daar waar je werd geboren en getogen. Je erfde een persoonlijkheid, je persoonlijkheid werd verder gevormd door je gezin, je school, en vrienden, werk; kortom door je leven. Hierdoor ging je denken, voelen en doen zoals je ondertussen al zo vaak deed. Niets nieuws, niets bijzonders. Wel uniek. Want je partner, die erfde en leerde anders.

Jullie verschillen zijn er altijd al. Zodra de stressoren toenemen, kunnen die verschillen echter een beetje extra gaan wegen, waardoor extra draagkracht gevraagd wordt en verschillen toenemen. Zo worden patronen tussen jullie versterkt. Als je niet oplet, de polarisatie ook.

Op iedere schaal zit één van jullie wat vaker hier en de ander van jullie wat vaker daar. Zelfs als jullie verschil niet groot is, kan het verschil groot gemaakt worden. Zo wordt de één bijvoorbeeld een maratonklusser in vergelijking met de ander die een sprintklusser lijkt. Voor je het weet komt een luxe paard met een werkpaard op stal. Of ontmoet de perfectionist de overtreffende onfeilbare robot.

Voorkom dat jij en je schat vastdraaien in patronen en labelen. Zodra je jouw lief iets onverklaarbaar raars ziet doen tijdens de grote verbouwing of verhuizing, zeg je “wauw, wat een geweldige kans om…”:

• … te zien wat ik net deed, vlak voor dit gedrag, of
• … goed te observeren wat dit vreemde verschil met mij doet, of
• … uit te spreken; wat ben je toch heerlijk jezelf! of
• … op nieuwsgierige toon de vraag te stellen; wat ben je aan het doen?
• …

Baas over eigen huis tijdens verhuizen en verbouwen

Niet alleen zul je tijdens een langdurige verbouwing of verhuizing om moeten gaan met de verschillen tussen jou en je liefste. Er lopen vast meer mensen rond dan jij en je lief. Familie, vrienden, verhuizers, bouwvakkers en andere professionals zoemen om jullie heen.

“Mag ik je een tip geven?”, en nog voordat je de ander kunt remmen, vliegt de tip je om je oren.

“Ik zou daar beginnen. Dan heb je veel meer overzicht.”

Ja, dat is een sterk argument, daar had je zelf ook al over nagedacht. Maar dat voordeel viel voor jou in het niets door je eigen sterke argumenten … O kijk, daar gaat je gereedschap al ongevraagd naar de andere kant van de kamer, waar je een demonstratie krijgt van het werk dat je al de hele week met veel succes verzette. “Kijk zo. Dat is véél makkelijker”, wordt er glimlachend tegen je gezegd.

Herinner jij je de sturingsmogelijkheden nog van het DC model? Wanneer er teveel kapiteins op een schip zijn, dan wordt het roer nogal eens van je afgenomen. Soms moet je dat vooral laten gebeuren. Bijvoorbeeld wanneer uit het P-E Fit model blijkt dat je zelf eigenlijk niet de mogelijkheden bezit om een taak uit te voeren. Sociale steun zorg er in dat geval namelijk voor dat je minder stress krijgt. Maar schat jij je kans op slagen hoog in? Zorg dan voor AD arbeidsvitamine en begrens familie en vrienden.

Je gebruikt hiervoor bijvoorbeeld de tips van ‘Grenzen stellen, grenzen houden‘:

• Respect voor de zorg van de ander
• De ik boodschap

“O,  ja, ik zie wat je bedoeld. Dank voor het meedenken. Ik ga het doen zoals ik het net deed. Want dan kan ik de deur dichthouden voor de stof en het geluid van de slopers. Dat is belangrijk voor mij. Ik ben gevoelig voor prikkels.”

Fysiologische verwerking van prikkels

Hoe luid is een geluid? Dat kun je meten in decibels. Hoeveel stof ergens hangt, hoeveel puin er ligt, hoeveel mensen er rondlopen en hoeveel druk er op je knieschijf staat terwijl je over het laminaat kruipt. Het is allemaal te meten. De erváring van geluid, stof, chaos, sociale prikkels en ongemak, dat is allemaal subjectief. Niet iedereen verwerkt prikkels op trommelvlies, reukslijmvlies, netvlies, huid en hersenen hetzelfde. Sommige mensen kost het veel energie om deze prikkels buiten te sluiten (Bont, 2012).

Het begrip “stress” komt uit de bouwvakkers wereld en betekent; hoeveel druk staat er op? Kan deze druk gedragen worden. Meer stress dan draagkracht; dan stort de drager in. Wanneer je zintuigen meer druk registreren, heb je twee opties om instorten te voorkomen.

• Je zorgt voor voldoende draagkracht. Bijvoorbeeld door te stutten.
• Of je verlicht de druk. Door even de deur dicht te gooien.

Verhuizen en verbouwen zijn grote projecten die je waarschijnlijk een paar keer in je leven aangaat. Als je niet als professional in de verhuis of verbouwwerkzaamheden zit, dan heb je vast geen routine in dit soort projecten. Je zult meegaan met de onvermijdelijke onaangename verrassingen die uit zo’n project voortkomen.

Dankzij de stressmodellen uit dit artikel weet je iets beter waardoor je uit je evenwicht raakt. Daardoor kun je iets gerichter kiezen hoe je jouw balans herstelt. Hopelijk geeft je dat meer sturingsmogelijkheden, persoonlijke mogelijkheden, arbeidsvitamine en resultaat.

Literatuur die helpt bij verhuizen en verbouwen

Hieronder vind je de bronnen die gebruikt zijn tijdens het schrijven van dit artikel over verhuizen en verbouwen. Ben je nieuwsgierig naar één van deze boeken? Door op de titel te klikken, kom je meteen op Bol en kun je jouw exemplaar bestellen.

• Bont, C. (2012). Hoogsensitiviteit als kracht. Werken met je intuïtie. Utrecht/Antwerpen: Kosmos Uitgevers.
• Jacobs, J. (2022). Het mooiste uit de put halen. Groeiprincipes bij tegenslagen in je leven. Culenborg: Van Duuren Psychologie.
• Nieborg, A. en Ettema, A. (2006). Grenzen stellen, grenzen houden. Deventer: Uitgeverij Ankh-Hermes B.V.
• Schaufeli, W en Bakker, A. (2007). De psychologie van arbeid en gezondheid. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
• Vansteenwegen, A. (2010). Liefde is een werkwoord. Spelregels voor je relatie. Tielt: Uitgeverij Lannoo N.V.
• Wachter, D. de, (2016). Bordeline times. Het einde van de normaliteit. Leuven: Uitgeverij LannooCampus.
• Zimbardo, P.G., Weber, A.L. en Johnson, R.L. (2005). Psychologie, een inleiding. Amsterdam: Pearson Education Benelux.