Evolutionary psychology. To beter understand your world – Henk Verhoeven
“…for the same reasons as vampires (vleermuis red.), humans developed big brains to recognise each other as individuals and keeping records of the help given and the help recieved.”
Ontdek samen met psycholoog Henk Verhoeven hoe complexe psychologische patronen zoals samenwerken evolueerde. Veranderingen gaan in de 21ste eeuw snel. Zo snel soms dat het lijkt alsof de mens daar niet klaar voor is. Verhoeven leert je in 3x half uur podcasts dat deze veranderingen heel natuurlijk zijn. Ze zijn gebaseerd op miljoenen jaren evolutie. En dus kunnen we allemaal mee met de veranderende wereld. Ongeacht onze achtergrond.
De principes van evolutie zijn volgens Verhoeven nog steeds zichtbaar in onze wereld nu. Bijvoorbeeld in onze technologie, instituten, talen, culturen, persoonlijkheid, handel en recht. In zijn podcasts hupt Henk moeiteloos van tienduizenden jaren geleden naar het hier en nu. En hij wisselt voorbeelden met dieren, planten en mensen speels af. Wat is de belangrijkste informatie die je moet weten over de evolutie van samenwerking? Henk vertelt je er meer over en kietelt je nieuwsgierigheid.
© Evolutioary Psychology – Henk Verhoeven
Darmbacteriën zijn inspirerend voor klimaatprobleem
In de eerste podcast legt Verhoeven uit waarom de bacterie Yersinia die de pest veroorzaakte niet slim was. Daarna vertelt hij waardoor het virus hondsdolheid evolutionair gezien wél slim is. “Being not aggressive can be a very good strategy. But being aggressive like Yersinia pestis can get yourself killed.” Vervolgens legt de psycholoog uit dat kettingbrieven, syfilis, religie en computervirussen evolutionair gezien nog slimmer zijn. Maar het allerslimste is: de darmbacterie! Dat is een levensvorm met een coöperatief samenwerkpatroon.
De mens heeft actief samenwerken met darmbacteriën al onder de knie. En ook in handel is de mens een samenwerk wonder. Nu nog actief samenwerken met ónze host; de aarde. Afhankelijk zijn we immers al. Daarom is het evolutionair gezien slim om samen te werken zoals de darmbacterie. Verhoeven stimuleert je na podcast 1 om te denken over ons als systeem met de aarde. Henk geeft me zoveel levendige voorbeelden, dat ik in staat ben om jezelf dit heel natuurlijk voor te stellen. Die ervaring brengt me terug naar 2010 toen ik 8 weken lang in de schoolbanken van Henks klaslokaal zat.
“Contemplating on this, one can ask, what are the true boundaries of a system? Of me as a person? Is my skin my boundary? Or are other views of boundaries more useful? Is an ant an individual, or is a colony one individual? Is the part not one body, but freely moving around as one superorganism?”
Evolutie toont vriendelijkheid in kapitalisme
Verhoeven verdiept zich in zijn tweede podcast nog meer in de complexe evolutie die mogelijk is dankzij samenwerking. Bekijk Brexit, protesten tegen lockdown en andere moderne fenomenen eens door de ogen van evolutie. Dan zie je hoe verzet en totaal zelfvoorzienend leven eigenlijk irrationeel is. Jezelf afsluiten van andere systemen, dat zit niet in onze natuur. Het vermindert onze overlevingskansen.
© Mirella Brok
Hoe kan het dan dat mensen het natuurlijke geëvolueerde stuk samenwerken niet altijd toepassen? En bijvoorbeeld rechts populisme groeit? Hier is Verhoeven eerlijk over het egoïsme dat diep in samenwerking schuil gaat.
Coöperatie kent ook verraad, valsspelen en lafheid. “Humans are hunters too, humans share meat too, cheating no doubt, occurs in human groups too. So, probably for the same reasons as vampires (vleermuis red.), humans developed big brains to recognise each other as individuals and keeping records of the help given and the help recieved. And once these big brains were a fact, their development originated an entire dynamic of it’s one.” Het komt er dus op neer dat rechtvaardigheid en daarmee wantrouwen en verwijten ook in onze natuur zit. Net als samenwerken.
Samenwerken en egoïsme zijn in de evolutie beiden natuurlijk
De strijd tussen samenwerken en rechtvaardigheid legt Verhoeven kundig uit aan de hand van voorbeelden en wetenschappelijk onderzoek. Zijn voorbeelden van samenwerkende groepen doen me denken aan het bewijs dat ook Bregman in zijn boek ‘De meeste mensen deugen‘ (2019) uiteenzet.
Wat blijkt evolutionair het slimste om te zijn om te overleven? Deugen of deugnieten? Bij een oneindig spel blijkt reageren op de ander belangrijk. Speel lang genoeg om patronen te ontdekken. Deugt de ander, deug dan zelf. Deugt de ander niet, wees dan een deugniet. Blijf zo lang als je kunt deugdzaam, omdat dit de ander stimuleert ook deugdzaam te zijn. Wees dus vergevingsgezind als de ander even sterk is als jij. Dat levert op lange termijn het meeste op. Vooral in een omgeving waar al veel vriendelijkheid en samenwerking bestaan.
Interessant om in je achterhoofd te houden. Bijvoorbeeld als je ziet dat burgers en boeren tegen de overheid ingaan. Of wanneer je gedoe hebt in je persoonlijke relaties.
Koppen inslaan en samenwerken
Toen ik als single alleen sliep, luisterde ik vaak naar boeken voor het slapengaan. Aangezien ik steeds halverwege een CD in slaap viel, deed ik vaak maanden over één luisterboek. En zo gebeurde het dat Dimitri Verhulst mij een half jaar lang naar bed bracht met zijn ‘Godverdomse dagen op een godverdomse bol‘ (2008). Met dramatische en grommende stem vertelde Verhulst mij over ‘het’, een ‘wezen’ dat zich uit het water hijst en dat zich met macabere gang opklimt in de wereld. Hoewel vermakelijk, resulteerde het verhaal van Verhulst ook nogal eens in nachtmerries.
Dan had Verhoeven mij beter in kunnen stoppen. Toegegeven, Verhulst klinkt mij met z’n Vlaamse tongval en diepe stem sexyer in de oren. En zijn voorstelling is beter geregisseerd. Verhoevens stem is minder theatraal. Maar zijn liefde en hoop voor de mens is des te groter.
Hetzelfde verhaal – namelijk de evolutie van de mens – door een andere blik bekeken en door een andere stem voorgelezen, geeft een totaal andere ervaring. Zo is er aan de ene kant Verhulst: “Waar het nu op aankomt, is om eerst hier en daar een paar andere volkeren de kop in te slaan en ze te beroven van al hun bezittingen.” En aan de andere kant Verhoeven: “Evolutionary theory has got in itself a bad name. I’ll show you cooperation is as much or more relevant, and maybe even more important, than struggle and violence.” Het is maar waar je voor het slapen, gaan van houdt.
Ben je gecharmeerd van Verhoevens positieve kijk op evolutie? Maar ben je visueel ingesteld? Kijk dan eens naar Sapiens – Het beeldverhaal. Dat boek heeft dezelfde enthousiaste kijk op samenwerken, met een kritische noot naar milieuvervuiling. Het grote verschil hier is dat het geschreven woord niet is gesproken, maar verbeeld.
Verandering van omgeving, veranderde samenwerking
Verhoeven neemt je in zijn derde podcast mee in de evolutie van ons lichaam. Onze houding als tweevoeters, hoe we afwijken van andere vlees- en planteters, en onze bijzondere uiterlijke kenmerken als aquatische zoogdieren. “So, we ate meat. But wait. We differ a lot from most carnivores. In some aspects we look more like herbivores. Without big claws, without big teeth, without superior speed or body strength. This has puzzled scientists for long. How to make sense of this set of inconstant facts. … This is the idea that we lived at least for a period of our evolution on the seashores.”
Waarom staat Verhoeven stil bij het idee dat mensen via de kust van de savanne tot de bossen trokken? Dat heeft te maken met het steeds terugkerende fenomeen van evolutie psychologie: samenwerking. Dankzij het uitstapje naar zee ontstaat er een beeld over het ontstaan van grote groepen en daarop de noodzaak van taal. In het laatste stuk van de podcast beredeneert de psycholoog hoe onze samenwerking met zoogdieren ontstond en ons redde.
Deze derde podcast doet mij dan ook terugdenken aan de ‘De belofte van de wolven‘van Dorothy Hearst (2008) en ‘De aardkinderen – De stam van de holenbeer (1980) van Jean M. Auel. Beiden fictieboeken stoelden zich op wetenschappelijk bewijs dat er toen des tijd voor handen was. Ze goten deze informatie in een verhaal en fantaseerden over wat er misschien ooit is geweest. Bijvoorbeeld de samenwerking tussen verschillende menssoorten (Auel) en met wolven (Hearst).
De psychologische evolutie van samenwerken
Verhoeven legt steeds verbanden in de evolutie. We zijn zo, hoe evolueerde we tot dat? We kwamen dit probleem tegen, hoe loste evolutie dat op? Wanneer ik met deze manier van denken de huidige tijd overpeins, dan begrijp ik de huidige tijd beter. Bijvoorbeeld onze relatie met technologie als samenwerkingspartner. Zo helpt begrip van evolutiepsychologie mij met de tijd van nu mee te ontwikkelen. De informatie van evolutiepsychologie pas ik dezelfde week nog meermaals toe in mijn praktijk voor relatietherapie.
De eerste podcast ‘Evolutionary Psychology’ van Henk Verhoeven krijgt een dikke like op YouTube en LinkedIn. Ik abonneer mij meteen op zijn kanaal. Dankzij de vele voorbeelden die Verhoeven geeft, is de kern van zijn verhaal goed te volgen. Daarbij zijn de voorbeelden geestig en verrassend. Ook de tweede en derde podcasts zorgen voor een onverwachte twist. De meerwaarde van de podcast op YouTube zijn de bullets die Verhoeven gebruikt. Vooral bij de samenvattingen heeft de PowerPoint meerwaarde. Het is fijn om het ook nog op een rijtje te zien, naast het te horen. Zo wordt het ook nog een beeldverhaal.
Meer evolutie psychologie?
Ben je nieuwsgierig naar de andere podcasts van ‘Evolutionary Psychology’? Zorg dan zeker voor een abonnement op Verhoevens kanaal. Zo mis je ook de podcasts over innovatie en verschillen tussen sekse niet.
Verschillende lessen over evolutionaire psychologie
2021
Henk Verhoeven heeft al meer dan 30 jaar werkervaring als trainer, consulent en docent. Hij begon als arbeid en organisatie deskundige. Dat zie je terug in de vele artikelen en boeken die Henk schreef. Momenteel is hij docent op Fontys Hogenscholen aan de opleiding Toegepaste Psychologie. Nu verdiept hij zich vooral in evolutionaire psychologie. In deze specialisatie vind je zeker zijn arbeid en organisatie achtergrond terug. Bijvoorbeeld in het thema samenwerking. Deze podcasts zijn gebaseerd op zijn boek ‘Oerganisatie. De evolutie van samenwerking, van mierenhoop tot multinational‘.